LETËR E HAPUR

Prill 2024

I nderuar Dr. Tedros, Drejtor i Përgjithshëm i Organizatës Botërore të Shëndetësisë
Të nderuar bashkëkryetarë Dr. Asiri dhe Dr. Bloomfield të WGIHR,
Të nderuar bashkëkryetarë Dr. Matsoso dhe z. Driece të INB,
Të nderuar delegatë kombëtarë të grupeve përkatëse të punës,

Si Grupi i Punës për Amendamentet e Rregulloreve Ndërkombëtare të Shëndetit (2005) (WGIHR) dhe Trupi negociues ndërkombëtar (INB) që negocion Marrëveshjen e Pandemisë u mandatuan të japin formulimin e përcaktuar ligjor të amendamenteve të synuara të Rregulloreve Ndërkombëtare të Shëndetit (IHR) si si dhe të Marrëveshjes Pandemike të Asamblesë së 77-të Botërore të Shëndetit (WHA), që do të zhvillohet në fund të majit 2024. Këto procese janë nisur me nxitim për të “kapur një moment post-COVID-19”, pavarësisht nga dëshmitë se ekziston rreziku i kufizuar që një pandemi tjetër të ndodhë në periudhën afatshkurtër dhe afatmesme. Me fjalë të tjera, ka kohë që këto masa të merren siç duhet.

Megjithatë, për shkak të shpejtësisë me të cilën kanë ndodhur këto procese, të dy proceset e negociatave po kërcënojnë të japin politika të paligjshme duke shkelur vetë objektivat dhe parimet e barazisë dhe diskutimit të cilat shpallen se mbrohen përmes procesit të bërjes së ligjit pandemik nën kujdesin e OBSH-së. . Rrjedhimisht, afati i përcaktuar politikisht për miratim në WHA-në e 77-të duhet të hiqet dhe zgjatet për të mbrojtur ligjshmërinë dhe transparencën e proceseve, duke qartësuar marrëdhënien midis IHR-së së ndryshuar dhe Marrëveshjes së re Pandemike dhe për të siguruar një rezultat të barabartë dhe demokratik.

Mospërputhja e WGIHR me IHR përjashton një adoptim të ligjshëm në WHA 77

Miratimi i çdo ndryshimi të IHR në WHA 77 nuk mund të arrihet më në mënyrë të ligjshme. Aktualisht, WGIHR vazhdon të negociojë projekt-amendamentet, me qëllim që të finalizojë paketën e amendamenteve të propozuara gjatë takimit të saj të 8-të të planifikuar për 22-26 Prill që më pas do t’i paraqitet WHA-së 77. Ky modus operandi është i paligjshëm. Ai shkel nenin 55(2) të IHR i cili përcakton procedurën që duhet ndjekur për ndryshimin e IHR:

“Teksti i çdo ndryshimi të propozuar do t’u komunikohet të gjitha Shteteve Palë nga Drejtori i Përgjithshëm të paktën katër muaj përpara Asamblesë së Shëndetësisë në të cilën ai propozohet për shqyrtim.”

Afati i fundit për Drejtorin e Përgjithshëm për të shpërndarë paketën e amendamenteve të propozuara për IHR tek Shtetet Palë në mënyrë të ligjshme përpara WHA-së të 77-të ka kaluar më 27 janar 2024.

Deri më tani, Drejtori i Përgjithshëm nuk i ka komunikuar asnjë ndryshim Shteteve. IHR është një traktat shumëpalësh që detyron të dy shtetet që ratifikuan IHR dhe OBSH, duke përfshirë nënndarjet (1) të WHA si WGIHR. Ata duhet të respektojnë rregullat procedurale detyruese të nenit 55(2) të IHR dhe nuk mund t’i pezullojnë këto rregulla në mënyrë arbitrare.

Gjatë transmetimit publik në internet të 2 tetorit 2023, çështja iu referua Zyrtarit Kryesor Ligjor të OBSH-së, Dr Steven Solomon, i cili shpjegoi se meqenëse draft-amendamentet vijnë nga një nënndarje e WHA, kërkesa 4-mujore e nenit 55(2) e bënte nuk zbatohet. Megjithatë, mendimi i tij shpërfill faktin se neni 55(2) nuk bën asnjë dallim se cili shtet, grup shtetesh apo pjesë specifike e WHA propozon ndryshimet. Për më tepër, në Termat e Referencës (para. 6) i Komitetit të Rishikimit të IHR (2022) afati kohor i punës së WGIHR u caktua në ‘Janar 2024: WGIHR i dorëzon paketën e tyre përfundimtare të amendamenteve të propozuara Drejtorit të Përgjithshëm, i cili do t’ua komunikojë ato të gjitha Shteteve Palë në përputhje me Neni 55(2) për shqyrtimin e Asamblesë së Shtatëdhjetë e shtatë Botërore të Shëndetësisë.’ Nëse WGIHR dhe OBSH shkelin qëllimisht IHR, sundimi i ligjit me të vërtetë minohet, duke sjellë potencialisht përgjegjësi ndërkombëtare për organizatën dhe/ose individët përgjegjës.

Proceset e pandashme të IHR dhe Traktati i ri i Pandemisë

Draftet e disponueshme të WGIHR dhe INB nënkuptojnë se dy proceset e WGIHR dhe INB nuk mund të qëndrojnë të pavarura, por janë të pandashme nga njëri-tjetri. Veçanërisht, drafti i ri i Marrëveshjes Pandemike nuk mund të miratohet përpara rishikimit të IHR-së, sepse ai duhet të ndërtohet mbi strukturën e rishikuar, fushëveprimin material dhe institucionet e IHR (veçanërisht duke pasur parasysh formulimin e kapaciteteve thelbësore të IHR-së aktualisht në tekstin negociues të 7 marsit 2024 të Marrëveshja Pandemike). Sfidat ndërprerëse si mbivendosja e rëndësishme ratione materiae, kompetencat dhe marrëdhëniet midis organeve të traktatit të sapokrijuar dhe kundër Shteteve Anëtare, si dhe implikimet financiare afatgjata për buxhetin e shëndetësisë, etj. – kërkojnë sqarime të hollësishme përpara adoptimit.

Barazia dhe legjitimiteti demokratik

Shpërfillja e detyrimeve procedurale sipas IHR dhe lënia e mjegullt e marrëdhënieve midis IHR të ndryshuar dhe Marrëveshjes së re Pandemike jo vetëm që minon sundimin ndërkombëtar të ligjit, por gjithashtu cenon frymën e nenit 55(2) të IHR (2005), i cili garanton Shtetet Anëtare Katër muaj kohë për të rishikuar amendamentet e IHR për të promovuar legjitimitetin demokratik, drejtësinë procedurale dhe për të siguruar më mirë rezultate të barabarta.

Shtetet kanë nevojë për të paktën katër muaj për të reflektuar tërësisht mbi implikimet e amendamenteve të propozuara për rendet e tyre ligjore kushtetuese vendase dhe kapacitetet e tyre financiare. Ata duhet të kërkojnë miratim politik dhe/ose parlamentar përpara miratimit të rezolutave përkatëse në WHA. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh statusin unik ligjor të amendamenteve të miratuara të IHR-së që do të hyjnë në fuqi automatikisht nëse një Shtet Palë nuk zgjedh në mënyrë aktive brenda një afati kohor shumë të shkurtër prej 10 muajsh (2).

Barazia deklarohet nga OBSH se është në qendër të agjendës së gatishmërisë dhe reagimit ndaj pandemisë. Shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme nuk kanë përfaqësues dhe ekspertë të pranishëm në Gjenevë gjatë gjithë proceseve paralele të negociatave, kanë përfaqësuesit e tyre që diskutojnë çështjet në gjuhë më pak të njohura dhe/ose duhet të mbështeten në përfaqësitë e grupeve diplomatike/rajonale. Kjo sjell pabarazi në aftësinë për të marrë pjesë plotësisht në procesin e negociatave brenda WGIHR dhe INB që zhvillon Marrëveshjen Pandemike. Vendet më të pasura kanë më shumë aftësi për të kontribuar në drafte dhe burime më të mëdha për të shqyrtuar implikimet e tyre. Këto procese haptazi të padrejta të negociatave janë në kundërshtim me frymën dhe qëllimin e deklaruar të të gjithë procesit. Sigurimi i barazisë, transparencës dhe drejtësisë kërkon një kohë të mjaftueshme për të diskutuar dhe marrë parasysh ato që synohen të jenë marrëveshje ligjërisht të detyrueshme.

Pretendim urgjent i ekzagjeruar dukshëm

Ndërsa disa kanë argumentuar se urgjenca në zhvillimin e instrumenteve të reja të menaxhimit të pandemisë justifikohet nga një rrezik në rritje dhe barrë e shpërthimeve të tilla të sëmundjeve infektive, kjo kohët e fundit është demonstruar se është një pretendim dukshëm i ekzagjeruar . Bazat e provave në të cilat është mbështetur OBSH-ja dhe agjencitë partnere, duke përfshirë Bankën Botërore dhe G20, tregojnë se rreziku i shpërthimeve me origjinë natyrale nuk është aktualisht në rritje dhe barra e përgjithshme ndoshta është në rënie. Kjo sugjeron që mekanizmat aktualë po punojnë me të vërtetë në mënyrë relativisht efektive dhe ndryshimet duhet të shikohen me kujdes, pa urgjencë të panevojshme, në dritën e heterogjenitetit të kërcënimit dhe prioriteteve konkurruese të shëndetit publik në të gjithë Shtetet Anëtare të OBSH-së.

Apel për të mos miratuar amendamentet e IHR ose Marrëveshjen Pandemike në WHA të 77-të

Dy grupeve të punës u kërkohet të ndjekin Parimet dhe udhëzimet e OKB-së për negociatat ndërkombëtare, UN A/RES/53/101, dhe për të zhvilluar negociatat në një frymë të mirëbesimit dhe ‘përpjekje për të ruajtur një atmosferë konstruktive gjatë negociatave dhe për të përmbajtur nga çdo sjellje që mund të dëmtojë negociatat dhe përparimin e tyre.’ Një afat kohor racional pa presion politik për rezultate do të mbrojë procesin aktual ligjbërës nga kolapsi dhe do të parandalojë braktisjen e mundshme politike, siç u përjetua në rastin e Traktatit të OBSH-së për Kërkim dhe Zhvillim (R&D).

Një nga arsyet fillestare për të filluar procesin e amendamentit të IHR (2005) ishte shqetësimi i shprehur i OBSH-së se shtetet nuk respektuan detyrimet e tyre sipas IHR gjatë Emergjencës së Shëndetit Publik Covid-19 me shqetësim ndërkombëtar. Me dështimin e tyre për të respektuar periudhën 4-mujore të shqyrtimit, OBSH dhe vetë WGIHR tregojnë shpërfilljen e tyre të hapur për detyrat e tyre ligjërisht të detyrueshme sipas IHR. Një rezolutë me ndryshime të propozuara në IHR për miratim në WHA 77 nuk mund të paraqitet më ligjërisht. Rrjedhimisht, Marrëveshja Pandemike gjithashtu duhet të vonohet, pasi të dy proceset janë të ndërvarura.

Ky është një thirrje urgjente për OBSH-në dhe shtetet e saj anëtare për të mbrojtur sundimin e ligjit dhe barazinë procedurale dhe rezultatin duke lejuar kontributin dhe diskutimin e drejtë. Për ta bërë këtë, do të kërkojë heqjen dhe zgjatjen e afatit, duke krijuar kështu mundësinë për një arkitekturë ligjore më të qëndrueshme për të ardhmen për parandalimin, gatishmërinë dhe reagimin ndaj pandemisë në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe angazhimet e saj normative.

Me respekt i juaji.