AÇIK MEKTUP

Nisan 2024

Sayın Dr. Tedros, Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü
DGİHB’nin Değerli Eş Başkanları Dr. Asiri ve Dr. Bloomfield,
Sayın Eş Başkanlar Dr. Matsoso ve INB’den Bay Driece,
İlgili çalışma gruplarının değerli ulusal delegeleri,

Hem Uluslararası Sağlık Tüzüğü (2005) Değişiklikleri Çalışma Grubu (WGIHR) hem de Pandemi Anlaşmasını müzakere eden Uluslararası Müzakere Organı (INB), Uluslararası Sağlık Tüzüğünde (UST) ve Pandemi Anlaşmasında yapılması hedeflenen değişikliklerin kesin yasal ifadesini Mayıs 2024 sonunda yapılacak 77. Dünya Sağlık Asamblesine (WHA) sunmakla görevlendirilmiştir. Bu süreçler, kısa ve orta vadede başka bir salgının ortaya çıkma riskinin sınırlı olduğuna dair kanıtlara rağmen, “COVID-19 sonrası bir anı yakalamak” için aceleyle başlatılmıştır. Başka bir deyişle, bu tedbirleri doğru bir şekilde almak için zaman vardır.

Yine de, bu süreçlerin gerçekleşme hızı nedeniyle, her iki müzakere süreci de DSÖ himayesindeki pandemi yasa yapma sürecinde korunduğu ilan edilen hakkaniyet ve müzakere hedef ve ilkelerini ihlal ederek gayrimeşru politikalar üretme tehdidinde bulunmaktadır. Sonuç olarak, süreçlerin yasallığını ve şeffaflığını korumak, değiştirilmiş UST ile yeni Pandemi Anlaşması arasındaki ilişkiyi netleştirmek ve eşitlikçi ve demokratik bir sonuç sağlamak için 77. DHA’da kabul için siyasi olarak belirlenen son tarih kaldırılmalı ve uzatılmalıdır.

DGİHB’nin UST’ye uymaması, 77. DHA’da yasal olarak kabul edilmesini engellemektedir

İHEB’de yapılacak herhangi bir değişikliğin 77. DHA’da kabul edilmesi artık hukuka uygun bir şekilde gerçekleştirilemez. Halihazırda DGİHB, 22-26 Nisan tarihleri arasında gerçekleştirilecek olan 8. toplantısında önerilen değişiklik paketine son şeklini vermek ve ardından 77. DHA’ya sunmak amacıyla taslak değişiklikleri müzakere etmeye devam etmektedir. Bu yöntem hukuka aykırıdır. Bu durum, UST’nin değiştirilmesi için izlenecek prosedürü belirleyen UST Madde 55(2)’yi ihlal etmektedir:

“Önerilen herhangi bir değişikliğin metni, değerlendirilmek üzere teklif edildiği Sağlık Asamblesinden en az dört ay önce Genel Direktör tarafından tüm Taraf Devletlere iletilecektir.

Genel Direktörün UST’ye ilişkin değişiklik önerileri paketini 77. Dünya İnsan Hakları Konferansı öncesinde Taraf Devletlere yasal olarak iletmesi için son tarih 27 Ocak 2024’tür.

Genel Müdür henüz Devletlere herhangi bir değişiklik bildirmemiştir. UST, hem UST’yi onaylayan Devletleri hem de WHA’nın WGIHR gibi alt bölümleri (1) dahil olmak üzere DSÖ’yü bağlayan çok taraflı bir anlaşmadır . İHEB Madde 55(2)’nin bağlayıcı usul kurallarına uymak zorundadırlar ve bu kuralları keyfi olarak askıya alamazlar.

Konu, 2 Ekim 2023 tarihli kamuya açık web yayını sırasında DSÖ’nün Baş Hukuk Sorumlusu Dr. Steven Solomon’a aktarılmış, Solomon da taslak değişikliklerin WHA’nın bir alt bölümünden geldiği için Madde 55(2)’deki 4 ay şartının geçerli olmadığını açıklamıştır. Ancak bu görüş, Madde 55(2)’nin değişikliklerin hangi Devlet, Devletler grubu ya da WHA’nın belirli bir bölümü tarafından önerildiği konusunda herhangi bir ayrım yapmadığı gerçeğini göz ardı etmektedir. Ayrıca, İş Tanımı’nda UST Gözden Geçirme Komitesi’nin (2022) (para.6) kararında DGİHB’nin çalışma takvimi ‘Ocak 2024’ olarak belirlenmiştir: DGİHB, önerilen değişikliklerin nihai paketini, Yetmiş Yedinci Dünya Sağlık Asamblesi’nin değerlendirmesi için Madde 55(2) uyarınca tüm Taraf Devletlere iletecek olan Genel Direktöre sunar. DGİHB ve DSÖ’nün IHR’yi kasıtlı olarak ihlal etmesi halinde, hukukun üstünlüğü gerçekten de zedelenir ve sorumlu kuruluş ve/veya kişiler için uluslararası sorumluluk doğurur.

UST ve yeni Pandemi Anlaşmasının ayrılmaz süreçleri

DGİHB ve INB’nin mevcut taslakları, DGİHB ve INB’nin iki sürecinin birbirinden bağımsız olamayacağını, aksine birbirinden ayrılamaz olduğunu ima etmektedir. Özellikle yeni Pandemi Anlaşması taslağı, UST revize edilmeden önce kabul edilemez çünkü UST’nin revize edilmiş yapısı, maddi kapsamı ve kurumları üzerine inşa edilmesi gerekmektedir (özellikle 7 Mart 2024 tarihli Pandemi Anlaşması müzakere metninde yer alan UST temel kapasitelerine ilişkin ifadeler dikkate alındığında). Ratione materiae’nin önemli ölçüde örtüşmesi, yeni kurulan antlaşma organları ile Üye Devletler arasındaki yetki ve ilişkilerin yanı sıra sağlık bütçesi üzerindeki uzun vadeli mali etkiler vb. gibi yıkıcı zorluklar. – kabul edilmeden önce ayrıntılı açıklama gerektirmektedir.

Eşitlik ve demokratik meşruiyet

UST kapsamındaki usule ilişkin yükümlülüklerin göz ardı edilmesi ve değiştirilen UST ile yeni Pandemi Anlaşması arasındaki ilişkinin muğlak bırakılması, uluslararası hukukun üstünlüğüne zarar vermekle kalmayıp, aynı zamanda Üye Devletlere demokratik meşruiyeti, usule ilişkin adaleti teşvik etmek ve hakkaniyetli sonuçları daha iyi sağlamak amacıyla UST değişikliklerini gözden geçirmeleri için dört aylık bir süre tanıyan UST (2005) Madde 55(2)’nin ruhunu da zedelemektedir.

Devletlerin, önerilen değişikliklerin kendi iç anayasal hukuk düzenleri ve mali kapasiteleri üzerindeki etkilerini etraflıca düşünmeleri için en az dört aya ihtiyaçları vardır. İlgili kararların WHA’da kabul edilmesinden önce siyasi ve/veya parlamenter onay almaları gerekmektedir. Bu durum, Taraf Devletin 10 ay gibi çok kısa bir süre içinde aktif olarak vazgeçmemesi halinde otomatik olarak yürürlüğe girecek olan kabul edilmiş IHR değişikliklerinin benzersiz yasal statüsü göz önüne alındığında özellikle önemlidir (2).

DSÖ tarafından eşitliğin, pandemiye hazırlık ve müdahale gündeminin merkezinde yer aldığı belirtilmektedir. Birçok düşük ve orta gelirli ülke, paralel müzakere süreçlerinin tamamı boyunca Cenevre’de temsilci ve uzman bulundurmamakta, temsilcilerinin konuları daha az bilinen dillerde tartışmasını sağlamakta ve/veya diplomatik grup/bölgesel temsilciliklere güvenmek zorunda kalmaktadır. Bu durum, DGİHB ve Pandemi Anlaşmasını geliştiren INB bünyesindeki müzakere sürecine tam olarak katılma becerisine eşitsizlik getirmektedir. Daha zengin ülkeler taslaklara daha fazla katkıda bulunabilmekte ve bunların sonuçlarını gözden geçirmek için daha fazla kaynağa sahip olabilmektedir. Açıkça adil olmayan bu müzakere süreçleri, tüm sürecin ruhuna ve belirtilen amacına aykırıdır. Eşitlik, şeffaflık ve adaletin sağlanması, yasal olarak bağlayıcı olması amaçlanan anlaşmaların tartışılması ve değerlendirilmesi için yeterli bir süre gerektirir.

Oldukça abartılı aciliyet iddiası

Bazıları yeni pandemi yönetimi araçlarının geliştirilmesindeki aciliyetin, bu tür bulaşıcı hastalık salgınlarının artan riski ve yükü ile gerekçelendirildiğini ileri sürmüş olsa da, bunun son zamanlarda oldukça abartılı bir iddia olduğu ortaya çıkmıştır. DSÖ’nün ve Dünya Bankası ve G20 dahil olmak üzere ortak kuruluşların dayandığı kanıtlar, doğal kaynaklı salgın riskinin şu anda artmadığını ve genel yükün muhtemelen azaldığını göstermektedir. Bu durum, mevcut mekanizmaların gerçekten de nispeten etkili bir şekilde işlediğini ve DSÖ Üye Devletleri genelinde tehdidin heterojenliği ve rekabet halindeki halk sağlığı öncelikleri ışığında değişikliklerin aşırı aceleye getirilmeden dikkatle ele alınması gerektiğini göstermektedir.

UST değişikliklerinin veya Pandemi Anlaşmasının 77. DHA’da kabul edilmemesi için itiraz

İki çalışma grubundan, BM A/RES/53/101 sayılı uluslararası müzakereler için BM İlkeleri ve kılavuz ilkelerini takip etmeleri istenmektedirve müzakerelerin iyi niyet ruhu içinde yürütülmesi ve ‘müzakereler sırasında yapıcı bir atmosferin korunması ve müzakerelere ve ilerlemelerine zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınılması’. Sonuçlara yönelik siyasi baskı içermeyen rasyonel bir zaman çizelgesi, mevcut yasa yapma sürecinin çökmesini önleyecek ve DSÖ Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) Antlaşması örneğinde olduğu gibi potansiyel siyasi vazgeçişleri engelleyecektir.

UST’nin (2005) değiştirilmesi sürecini başlatan asıl nedenlerden biri, DSÖ’nün Covid-19 Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumu sırasında Devletlerin UST kapsamındaki yükümlülüklerine uymadıkları yönündeki açık endişesiydi. DSÖ ve DGİHB, 4 aylık gözden geçirme süresine uymayarak, UST kapsamındaki yasal olarak bağlayıcı görevlerini açıkça göz ardı ettiklerini göstermektedir. UST’de yapılması önerilen değişiklikleri içeren bir kararın 77. DHA’da kabul edilmesi artık yasal olarak mümkün değildir. Sonuç olarak, her iki süreç de birbirine bağlı olduğu için Pandemi Anlaşmasının da geciktirilmesi gerekmektedir.

Bu, DSÖ ve Üye Devletlerine, adil girdi ve müzakereye izin vererek hukukun üstünlüğünü ve usul ve sonuç eşitliğini korumaları için acil bir çağrıdır. Bunu yapmak için, son tarihin kaldırılması ve uzatılması gerekecek, böylece uluslararası hukuk ve normatif taahhütleri doğrultusunda pandeminin önlenmesi, hazırlıklı olunması ve müdahale edilmesi için geleceğe dönük daha sağlam bir yasal mimari mümkün hale gelecektir.

Saygılarımla.